تعاریف
- چله (تار): نخ‌هایی که در طول قالی قرار دارند و گره‌های فرش روی آنها زده می‌شود.
- پود: نخ‌هایی که در عرض فرش قرار می‌گیرند و وظیفه‌ی برقراری ارتباط بین چله‌ها و استحکام گره‌ها در ردیف‌های متوالی را بر عهده دارد.
- پرز: گره‌های فرش که بر روی چله‌ها و مابین پودها قرار می‌گیرند.
- رجشمار: تعداد گره‌هایی که در یک ردیف از بافت فرش، در مقیاس مشخصی بافته می‌شود. این مقیاس بر اساس اندازه‌ی یک قسمت از 16 قسمت یک ذرع اندازه‌گیری می‌شود. به این مقیاس مشخص به اصطلاح گره ذرعی گفته می‌شود. اطلاعات کامل در مورد رجشمار را اینجا بخوانید.
- توضیح مهم: رجشمار فرش‌های شرکت فرش برای سهولت در محاسبه همه در 7 سانتی‌متر لحاظ شده‌اند و با توجه به دستباف بودن آثار همه با تقریب +-2 است. به عنوان مثال اگر رجشمار فرش 70 درج شود به این معنی است که در 7 سانتی‌متر حدودا 70 گره دارد (بین 68 تا 72 گره)
- ذرع و چارک: به فرشی گفته می‌شود که ابعاد معمول آن حدودا 80 × 120 سانتی‌متر باشد.
- خرسک: فرشی است درشت‌باف با پرزهای بلند.
- ذرع و نیم: به فرشی گفته می‌شود که ابعاد معمول آن حدود 1.5×1 متر باشد.
- دو ذرعی: این فرش بزرگتر از ذرع و نیم است و قطع آن بیشتر 1.2×2 متر است، گاه ممکن است طول و عرض آن کم یا زیاد شود.
- قالیچه: به فرشی گفته می‌شود که ابعاد معمول آن 2×1.5 متر باشد.
- میانه: به فرشی گفته می‌شود که ابعاد معمول آن 1.7 × 3.5 متر باشد.
- سرانداز: فرشی که ابعاد آن در عرض بین 1.2 تا 1.7 متر و در طول بین 2 تا 5 متر متغیر باشد.
- پرده‌ای: به فرشی گفته می‌شود که ابعاد معمول آن 2.5×1.5 باشد.
- فرش تمام ابریشم: فرشی است که چله و پود و پرز آن از ابریشم است.
- فرش کرک و ابریشم: فرشی است که پرزهای آن از کرک و ابریشم است.
- فرش کرک: فرشی است که پرز آن از کرک (پشم بسیار نرم) است.
- فرش پشمی: فرشی است که چله و پود و پرز آن از پشم است.
- فرش گل ابریشم: فرشی است که قسمتی از پرزهای آن به ویژه در گل‌های نقشه و برخی دیگر از نقوش ابریشمی بوده و سایر الیاف آن متفاوت است.
- فرش کف ابریشم: فرشی است که زمینه‌ی طرح آن با خامه ابریشمی بافته شده باشد.
- فرش دو کف ابریشم: فرشی است که پرزهای آن علاوه بر زمینه‌ی طرح ، در حاشیه نیز با ابریشم بافته شده باشد.
- قالی: در اصطلاح رایج بازار به دست‌بافته‌های پرزدار 2×3 متر گفته می‌شود. این مساحت می‌تواند بین 5/5 متر مربع تا 5/7 متر مربع متغیر باشد. هرچند از کلمه قالی هم در معنای کمی و هم در معنای کیفی استفاده می‌شود که در معنای کمی به ابعاد توجه شده و در معنای کیفی به هر نوع دست‌بافته گره‌دار یا پرزدار باشد، قالی گفته می‌شود.
- گبه: نوعی فرش گره‌دار و درشت‌باف است، با پرزهاي بلند كه يك تا سه سانتي‌متر طول دارند، و تعداد پودهاي آن در هر رج بين 3 تا 8 عدد یا بیشتر متغیر است. این تعدد پودها باعث نرمي فراوان این دست‌بافته مي‌شود. از دیگر مشخصه‌های مهم گبه بدون نقشه و ذهنی‌باف بودن آن است.
- گلیم ساده: بافته‌ای با سطحی صاف و بدون پرز است.گلیم‌های ساده یا دورو یا تخت که برای بافت آنها از روش پودگذاری (عبور نخ پود به صورت مواج یا یکی در میان از پشت و جلوی چله‌ها) استفاده می‌شود. ضخامت کمتری در مقایسه با انواع دیگر گلیم دارد. نقوش در دو روی گلیم یکسان است و در نهایت از دو سمت (پشت و روی) آن می‌توان استفاده کرد. در واقع یک بافته‌ی پود نما است.
- گلیم وَرنی: وَرنی یا همان گلیم سوزنی دست بافته‌ای یک رو است که به شیوه پود پیچی یعنی گذراندن پود اصلی از میان چله‌ها و پیچش نخ خامه به دور چله بافته می‌شود. در بافت وَرنی ایجاد طرح و نقش توسط پودگذاری اضافی انجام می‌شود و چله و پود هر دو پوشیده می‌ماند.
- گلیم شیرَکی پیچ: در مناطق سیرجان و بافق بافته می‌شود. در این نوع گلیم، نخ‌های پود بر اساس نقشی که قرار است نمایان شود، به دور نخ‌های چله پیچیده می‌شوند و تا زمانی که رنگ عوض نشود، این پیچ‌ها متصل به هم ادامه پیدا می‌کنند و باعث ایجاد ارتباط بین نخ‌های چله نیز می‌شوند. در این نوع دست‌بافته از پود نازک نیز استفاده می‌شود این پود تاثیری در نقش اندازی روی گلیم ندارد ولی باعث اتصال چله‌ها و استحکام بافته می‌شود.
- گلیم سوماک: گلیمی ضخیم‌تر از گلیم معمولی است و یک رو دارد، چرا که طرح‌ها و نقشه‌ها در این نوع گلیم، روی گلیم مشاهده شده و در پشت آن فقط نخ‌های رنگین به صورت پراکنده و نامنظم به چشم می‌خورد. در این بافت پودهای اضافی در پشت گلیم به صورت آزاد باقی می‌ماند.
- موج: موج‌ها پارچه‌های ضخیمی همانند جاجیم هستند که از پشم گوسفند بافته می‌شوند و از آنها به عنوان رختخواب‌پیچ، پتو، پشتی، رویه کرسی، سجاده و گاه برای چادرهای عشایر استفاده می‌شود. نقوش تزئینی موج دارای ویژگی‌های مشابهی است و در محدوده خاصی سیر می‌کند.
- جاجیم: جاجیم‌ها از دست‌بافته‌های بدون پرز هستند که جنس چله و پود آنها بیشتر از پشم است اما نخ پنبه‌ای یا ترکیبی از نخ‌های پنبه و پشم هم در آنها دیده شده است. تفاوت اساسی بین جاجیم و سایر انواع گلیم رنگی بودن چله‌ها در آن است. این چله‌ها مانند پود در گلیم، در ظهور نقش‌ها موثر هستند. پشت و روی این بافته که به وسیله‌ی دستگاه تولید می‌شود، یکسان بوده و مانند گلیم ساده‌باف است. در واقع جاجیم یک بافته چله نما است.
- گلیم‌فرش: دست‌بافته‌ای است که در بافت آن هم از تکنیک گلیم و هم فرش یا بافته‌های پرزدار استفاده می‌شود. این نوع دست‌بافته معمولا دارای طرح‌های قاب‌قابی است که حاشیه این قاب‌ها به صورت پرزدار و متن آنها به صورت بدون پرز بافته می‌شود. در واقع این دست‌بافته دارای اختلاف سطح است.
- مَفرش: بیشتر به وسیله عشایر بافته می‌شود. این دست‌بافته به شکل مکعب مستطیل و در‌دار، شبیه به صندوق و چمدان بافته می‌شود و برای حمل و نقل لحاف و تشک، یا لوازم زندگی هنگام سفر یا کوچ عشایر به کار می‌رود. جنس آن پشمی است و حمل آن بر پشت چهارپایان بسیار آسان است.
- تابلو فرش: به فرش‌هایی گفته می‌شود که جنبه تزیینی دارند. این فرش‌ها همانند تابلو قاب شده و بر روی دیوار نصب می‌شوند، ریزباف بوده و نقوش آنها نیز به تناسب ابعادشان دارای جزئیات بیشتری است.
- فرش دو رو: فرشی که هر دو روی آن « دارای گره و نقش‌دار است، به بیان دیگر در هر سمت این دست‌بافته، یک فرش با نقشه متفاوت بافته شده‌است. در بافت این فرش، گاه دو نفر بافنده ماهر به طور هم‌زمان در دو طرف دار قرار می‌گیرند و هر یک براساس نقشه مربوط به خود بافت را انجام می‌دهد.
- فرش نو: فرشی که به تازه‌گی بافته شده و در اصطلاح از روی دار پایین آمده را فرش نو می‌گویند.
- فرش کهنه: فرشی که استفاده شده اما از کیفیت مناسب یا کامل برخوردار بوده و همچنان قابل استفاده است.
- فرش آنتیک: فرشی با بیش از یکصد سال عُمر که در شرایط مطلوب نگهداری شده باشد و از کیفیت بالایی برخوردار باشد آنتیک دانسته می‌شود. البته در آنتیک دانستن یک فرش شاخصه‌های مهم دیگری از جمله نقش و رنگ و ظرافت بافت نیز تعیین کننده است.
- فرش جفت: به دو فرش که دارای یک طرح، یک سایز، یک رجشمار و یک منطقه بافت (روش بافت) باشند، جفت گفته می‌شود. فرش‌های جفت در فروشگاه شرکت سهامی فرش ایران به صورت تک فروخته نمی‌شوند.
- فرش مشابه: به دو فرش که دارای یک طره، یک سایز، یک رجشمار و یک منطقه بافت (روش بافت) باشند، اما در جزئیات نقش متفاوت باشند مشابه و یا «هم‌خور» گفته می‌شود.
- شیوه عشایری: این شیوه که در بین عشایر ایران رواج دارد، بیشتر فرش‌های کوچک پارچه با نقوش ذهنی و ساده که برخاسته از تخیل بافنده فرش است، تولید می‌شوند. مواد اولیه این فرش‌ها از پشم تهیه می‌شود، روش بافت تخت‌بافت(تک‌پود) و رنگرزی الیاف آن طبیعی است که با استفاده از گیاهان موجود منطقه انجام می‌شود.
- شیوه روستایی: این شیوه فرش‌بافی که بیشتر در بین روستاییان رواج دارد، فرش‌هایی در اندازه متوسط با نقشه‌های آماده و یا الگوبرداری از طرح سایر فرش‌ها تولید می‌شوند. مواد اولیه این فرش‌ها بیشتر پشم و پنبه، و به روش نیم لول (دو پود یک اندازه) بافته می‌شوند.
- شیوه شهری: این شیوه فرش‌بافی، بیشتر در شهر، و گاه در کارگاه‌های متمرکز تولید می‌شوند. پنبه، پشم و ابریشم هر سه در تولید این فرش‌ها استفاده می‌شود. در این شیوه امکان تولید فرش‌های بزرگ پارچه با نقشه‌هایی از پیش آماده‌شده و دارای جزئیات وجود دارد و شیوه بافت آنها لول‌باف (بهره گیری از یک پود نازک و یک پود ضخیم) است.
- شیوه مدرن: فرش دستباف مدرن فرشی است که کیفیت و اَرزندگی فرش‌های دستباف کلاسیک و سنتی را دارد، اما بجای بکارگیری نقوش سنتی و طرح‌های رایج در فرش ایران، از رنگ‌ها و طرح‌های نوین و همسان با سلیقه امروزین استفاده شده‌است. فرش مدرن؛ طرحی ساده دارد با رنگبندی و نقش‌مایه‌ها اندک، که متفاوت از نقوش شناخته شده فرش‌های کلاسیک است.